‘Ik’ is een ander woord voor gemis
Mensen beginnen vaak een zoektocht naar waarheid om hun leven en de wereld ten goede te veranderen. Maar als er problemen opduiken, steekt het ego onherroepelijk weer de kop op. Waar het werkelijk om gaat, zegt Ad Oostendorp, is dat de mogelijkheid dat het ik kan verschijnen ongedaan gemaakt wordt.
Tekst: Ad Oostendorp
Ad, je hebt een keer gezegd: “De wereld kreunt onder de tirannie van de mensen die betoverd zijn door de mind. We verkrachten de aarde met onze ideeën en daden. ” Was dat altijd al zo of is daar iets in veranderd?
Dat is altijd zo geweest, sinds er mensen zijn. Er is helemaal niets mis met de aarde. De wereld, het leven, is het mooiste geschenk dat je maar kon krijgen. Je krijgt precies wat je echt nodig hebt. Als je goed naar je eigen leven kijkt, ben je nooit wezenlijk veranderd. Er veranderen pas dingen in je als je onder druk komt te staan of tegenslag krijgt. Er zijn weinig mensen die veranderen in tijden dat alles meezit. Dat betekent overigens niet dat het niet waar is dat de aarde kreunt. Integendeel, die kreunt heel erg.
Kreunt hij nu niet veel meer dan bijvoorbeeld honderd jaar geleden?
Natuurlijk kreunt hij veel meer, want wij hebben veel meer effect op de aarde. Maar dat is niet waarom ik satsang geef.
Waarom dan wel?
Omdat er niet gezegd wordt wat er gezegd moet worden. Er zijn heel weinig mensen ontwaakt, terwijl er heel veel mensen zijn die zich met spiritualiteit bezighouden en het gevoel hebben dat ze ontwaakt zijn.
Is dat waarom je op die stoel zit?
Ja, dat is de enige reden. Er zijn mensen die niet de hele weg gegaan zijn, maar wel vertellen wat het eindpunt is, met als gevolg dat alle mensen daar stoppen, en daardoor wordt werkelijke transformatie voorkomen. En ja, dat doet pijn.
Doet dat jou pijn?
Ja, dat doet mij pijn, maar mij niet alleen, ook de aarde en het leven. Als de aarde al ergens onder lijdt, dan is dat onder het egocentrisme van de mens.
REALISATIEPROOF
Mensen beginnen hun zoektocht vaak om van hun egocentriciteit af te komen. Bijna altijd. Omdat we een betere wereld willen, proberen we hem te veranderen. Maar we komen erachter dat dat niet werkt als we zelf niet veranderen. Dus gaan we aan onszelf werken. Maar ook dan veranderen we niet wezenlijk, krijgen we alleen mooie spirituele ervaringen en diepe inzichten. De egocentriciteit blijft overeind. Eerst doen we elkaar als ‘ikjes’ pijn, maar na die diepe ervaringen en inzichten, die laten zien dat het ik een illusie is en dat we niet handelen, maar dat de dingen gebeuren, kwetsen we elkaar nog net zo diep en handelen we nog steeds egocentrisch, alleen nu onder de vlag van het ‘niet-ik’.
Maar is Adje dan niet in ieder geval wat minder pijndoenerig?
Nee, helemaal niet. Juist niet. Het ik is realisatieproof. Dat komt doordat mensen niet diep genoeg gaan. En dat komt weer doordat er mensen zijn die na die diepe inzichten en ervaringen van egoloosheid en eenheid zeggen: ‘Dit is het, stop hier maar,’ terwijl de werkelijke transformatie nog moet plaatsvinden.
Dat zal zo zijn, maar als we met een grote groep ikjes meer vrede willen, dan kan dat toch helpen? Dan kreunt de aarde in ieder geval toch wat minder?
Nee, dat werkt niet. Het basisprobleem is dat we niet weten wie we werkelijk zijn. Daarom kun je een heleboel jasjes aandoen waarvan je denkt: dit ben ik. De ene keer het jasje van het egocentrische ikje, en de andere keer het jasje van egoloosheid, no mind, vrede, stilte en liefde. Maar het egocentrisme gaat slechts ondergronds, verschuift naar de achtergrond, wordt onzichtbaar, maar houdt de touwtjes wel degelijk nog in handen. Die vrede en liefde werken alleen zolang het leven niet te zwaar wordt.
Zolang er geen echte problemen zijn?
Ja, want als er echt problemen zijn, steekt het ik weer de kop op. Ook al heb je ervaringen dat je geen ik bent, je handelt wel als een ik. Het gaat erom dat de mogelijkheid dat het ik kan verschijnen ongedaan gemaakt wordt. Zolang het ik en egocentrisch handelen nog kunnen verschijnen, mag je het geen realisatie noemen. Bijna alle mensen gaan niet verder dan dat gevoel van vrede, stilte, waarnemer zijn, no mind, enzovoort.
Zou het een ideale wereld zijn als we allemaal helemaal ontwaakt waren?
Dat zal sowieso gebeuren, dat is onontkoombaar.
Hebben we in deze tijd van crisis meer kans om met zijn allen te ontwaken?
Nee, een crisis is nodig om te ontwaken, maar er is geen extra grote crisis nodig. Overleven is vaak het enige wat je doet in een crisis. En de impuls om nog harder te vechten of in depressie te gaan en op te geven is levensgroot. Onze structuur, het ik, de egocentriciteit, wordt door een crisis eerder versterkt dan ongedaan gemaakt. De meeste mensen zullen daardoor niet ontwaken, want ze zullen trucjes toepassen om als ego te overleven.
Je hebt ook gezegd: “Ieder draagt het diepe besef mee in zijn hart iets heel wezenlijks te missen.” Zijn er steeds meer mensen die dat diepe gemis voelen en daar niet mee uit de voeten kunnen?
Zou wel kunnen. ‘Ik’ is een ander woord voor gemis en er niet mee om kunnen gaan.
Dus er is niets mis met de wereld?
Nee, er is zelfs niks mis met het ik.
Wat kan ik dan nog doen?
Krishnamurti zei: “Als jij niet wezenlijk verandert, zal je toekomst net zo zijn als je verleden was.” Niet beter, niet slechter. Maar in ons hart weten we dat er iets anders mogelijk moet zijn, dat we niet willen zoals het nu gaat. We weten ook dat we diep van binnen helemaal niet boos willen zijn op het moment dat we heel erg boos zijn. Maar we zijn de slaaf van een mechanisme dat we niet kunnen stoppen. Als we het konden stoppen, zouden we het gelijk doen. In al die miljoenen jaren dat we leven is dat niet gebeurd, al onze religies ten spijt.
Dus we zijn overgeleverd aan het leven?
Aan de ene kant willen we loslaten en ons overgeven, en aan de andere kant niet, dus we zitten altijd in een spagaat. We kunnen het wel steeds hebben over hoe moeilijk het leven is, dat er angst is en oorlog, wreedheid maar ook liefde, maar waarom hebben we het niet over de weg eruit?
DE LIJM VAN JE IK
Alexander Smit zei al: “Je moet niet het mogelijke, maar het onmogelijke doen.” In satsang wordt het duidelijk dat al je vluchtwegen niet echt werken en als het goed is, kom je dan op een gegeven moment met lege handen te staan. Er is een uitweg, en die uitweg dient zich aan op het moment dat je alles in de strijd hebt gegooid, als je ontdekt hebt dat niets van wat je hebt gedaan gewerkt heeft. Als je dan niet meer op zoek gaat naar een nieuwe uitweg, een nieuw inzicht, een nog diepere ervaring; als je ziek bent van alle trucjes en ziet dat alles wat je gedaan hebt toch weer in dienst stond van je ik en het overleven ervan, dan kan er iets gebeuren wat mind niet kan veroorzaken.
Christus had maar aan één soort mensen een hekel, en dat waren de Farizeeërs. Dat zijn mensen die het echt denken te weten … dus dat zijn we zelf. Hoe vaak heb je niet het gevoel gehad van ‘Dit is het’ en wilde je een ander overtuigen van wat jij dacht dat waar was? Op het moment echter dat je iets heel zeker weet, is het moeilijk om het gevoel dat het waar is nog kwijt te raken. Daar is een crisis voor nodig. Dat is de enige reden waarom er crises zijn: om ons te laten zien dat wat wij als waarheid beleven niet waar is.
Mind kent geen waarheden, alleen maar relatieve waarheden. Stel dat iemand de hele weg gegaan is en denkt dat hij helemaal verlicht is. Alles stroomt, en dan komt hij in een crisis en blijkt dat het allemaal nep was. De meeste mensen durven dat niet aan, gaan nog harder proberen die zogenaamde realisatie sterker te maken. De lijm van het ik wordt niet aangetast door waarheden, want jouw waarheden zijn de lijm die het ik bij elkaar houdt. Maar stel je voor dat je het wel aankunt en ziet dat al jouw waarheden leugens waren. Dan wordt de lijm van je ik aangetast. Dat is ontwaken. Waarheid is zo iets radicaals dat het je leven totaal op zijn kop zet. Niets zal dan nog hetzelfde zijn. ‘Zie, ik maak alle dingen nieuw,’ staat er geschreven. Het ik sterft alleen in en door waarheid. Dat gebeurt nooit in meditatie, vrede of stilte, maar in een diepe crisis die je fundamenten aantast. Als dat niet is gebeurd, is het geen waarheid. Waarheid hoeft nooit begrepen of toegepast te worden. Waarheid werkt. Ze wordt niet gevonden, maar vindt jou en neemt je onmiddellijk en onomkeerbaar over.
Sterven voordat je sterft.
Ja, sterven is een goed woord daarvoor. Er zijn mensen die een bijna-doodervaring hebben gehad. Er zijn twee soorten bijna-doodervaringen. Sommige mensen kunnen er naderhand een mooi verhaal over vertellen, maar hun leven is niet diepgaand veranderd. Andere mensen maken zich na zo’n ervaring bijna geen zorgen meer. Ze zijn liefdevoller, genieten meer van het leven, accepteren het onvermijdelijke gemakkelijker. Daar is dus iets ingrijpenders mee gebeurd.
Zijn die ontwaakt?
Nee, die zijn niet ontwaakt. Op het moment van een bijna-doodervaring trekt het leven zich tijdelijk terug uit bepaalde gebieden van onze werkelijkheid. We worden dan teruggeworpen op dat wat niet sterfelijk is. Ze hebben iets ontdekt, niet als ervaring, maar als heel diep besef, waar ze geen woorden voor hebben. Maar omdat een bijna-doodervaring niet tot de diepste kern gaat, blijft het ik nog steeds intact. Bij ontwaken trekt het leven zich uit alles terug, ook uit het ik. Dat wat je werkelijk bent blijft dan over, en daar val je dan vanzelf voor eens en voor altijd mee samen. Nooit kun je daarna nog het gevoel hebben dat je iets anders bent, je ik of je lichaam bijvoorbeeld, of doen alsof je iets anders bent. Jij bent dat, en dat gaat dan ‘ik’ zeggen. Je hele ik-gevoel verhuist als het ware daarheen en valt ermee samen. Je kunt het dan niet meer hebben over ‘mijn’ zelf, ‘mijn ware aard’, maar alleen nog maar over Ik. Maar als je Ik zegt, is het het Zelf dat dat zegt. Bijbelteksten als ‘Ik en de Vader zijn één’ en ‘Wie mij ziet, ziet de Vader’ zouden wel eens daarnaar kunnen verwijzen.
NAVELSTRENG
Adje is niet ontwaakt, maar als ik ‘Ik’ zeg, dan is het niet Adje die dat zegt. Als ik ‘Ik’ zeg, verwijs ik naar wat ik werkelijk ben, en dus ook naar Adje. De droomfiguur is het toppunt van illusie, nietwaar?. Maar als die droomfiguur bang is, wie voelt dat dan? Wie ervaart dat? Jij of die droomfiguur?
Ik heb wel eens gedroomd dat ik bang ben en ga huilen, en dan word ik wakker en dan huil ik nog steeds.
Dat heb jij dus ervaren, via het droomfiguurtje. Je bent niet met z’n tweeën. Er is maar één jij.
Ik huil in de droom en ik huil nog als ik wakker word, dus er zit iets onder dat met allebei verbonden is.
Ja. Degene die droomt, dat ben jij, of het nu een illusie is of niet. Maar jij ervaart het, niet de buurman. Die jij, daar heb ik het over. En die jij die je echt bent, daar is bij de meeste mensen onduidelijkheid over. En door die onduidelijkheid kunnen we ons overal mee identificeren. Als je in een film zit, wil je helemaal meegesleept worden. In een goede film ben ik me niet meer bewust van de stoel waarop ik zit en alles eromheen. Diep van binnen weet je dat je kunt opstaan uit je stoel. Al ben je doodsbang en is het drama compleet en ben je zelfs helemaal vergeten dat je in een bioscoop zit. Al is de film nog zo heftig, jij beseft diep van binnen dat je altijd de keus hebt om op te staan en weg te gaan. En dat besef staat niet op de voorgrond, anders zou je niet van die film kunnen genieten, maar op de achtergrond. Dat is de toestand van ontwaakt zijn.
Dus als je echt ontwaakt bent, kun je volop leven in het besef dat niets je kan raken?
Ja. ‘Ik ben in de wereld, maar niet van de wereld.’ Daar staat een foto van Nisargadatta. Die zei: “In mijn wijsheid ben ik niets, in mijn liefde ben ik alles. Mijn leven beweegt zich tussen die twee.” Wat mensen kennen is of die afstandelijkheid, of die liefde. Waar ik het over heb is het huwelijk van die twee uitersten. De ene kant totaal ontmoetend en volledig aangeraakt worden, en er tegelijkertijd volledig vrij van zijn; tegelijkertijd volledig ik en niet-ik zijn en daarnaar handelen. Het denken kan dat niet. Dat kan alleen maar het ene of het andere. Maar stel je eens voor dat ze samengaan.
En in het drama zitten en tegelijkertijd voelen: ik zit in die stoel, mij kan niks gebeuren?
Ja, dan kan welk drama dan ook jou nooit verstoren. Het leven is één. Het is niet opgesplitst in drama en vrede. Je leeft zowel het drama als je diepste waarheid tegelijkertijd. Ontwaken is de toestand waarbij de aandacht niet meer terug kan naar jou. Daarom noem ik het leven ‘mijn geliefde’. De aandacht is altijd daar, bij mijn geliefde. Je houdt van je kinderen, en als het erop aankomt zijn je kinderen belangrijker dan jij. Je wilt ze alles geven. Maar liefde is niet alleen maar een gevoel, liefde is een feit. Bij verliefdheid komt natuurlijk ook veel gevoel kijken, maar het feit is gewoon dat die aandacht helemaal bij de ander is. Het kan dus dat de navelstreng helemaal doorgeknipt wordt en de aandacht nooit meer naar jou gaat. De aandacht gaat altijd naar het andere en de ander – niet zoals in een zenceremonie, waarbij de thee aandachtig ingeschonken wordt, maar gewoon als feit, ononderbroken. Kijk maar naar de momenten waarop je gelukkig was en de momenten waarop je ongelukkig was … als je gelukkig was, was er heel weinig aandacht bij jou!
met dank, Joke Bulthuis InZicht, nr. 4, november 2012